خرید و فروش طلا به صورت نقدی و عدم ثبت دقیق معاملات، می‌تواند زمینه را برای فرار مالیاتی فراهم کند.
فرار مالیاتی در ایران، نه فقط یک مشکل مالی، بلکه یک چالش ساختاری است که ریشه در موارد متعددی مانند اقتصاد غیررسمی، فساد و قوانین پیچیده دارد که این گزارش به آنها می‌پردازد.
به گزارش اکو بانک، فرار مالیاتی به عنوان یک معضل اقتصادی، اثرات مخربی بر اقتصاد کشور‌ها از جمله کشور ایران دارد. این پدیده منجر به کاهش درآمد‌های دولت، افزایش کسری بودجه، نابرابری اقتصادی و کاهش اعتماد عمومی به نظام مالیاتی می‌شود. شناسایی مشاغل و اصنافی که بیشترین سهم را در فرار مالیاتی دارند، گامی مهم در راستای مبارزه با این پدیده و اصلاح نظام مالیاتی است.
نظام مالیاتی ایران سال‌ها است که با چالش‌های متعددی دست و پنجه نرم می‌کند. در این گزارش تلاش شده تا ابعاد دقیق‌تر این موضوع و عوامل مؤثر در بهبود آن مورد بررسی قرار گیرد و راهکار‌های پیشنهادی نیز ارائه شود.
ابعاد و چالش‌های نظام مالیاتی
نظام مالیاتی ایران، متشکل از مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم، نقشی حیاتی در تأمین بودجه دولت ایفا می‌کند. با این حال، وابستگی شدید به درآمد‌های نفتی و مشکلات ساختاری، این نظام را با چالش‌های جدی مواجه کرده است.
فرار مالیاتی گسترده، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین موانع در مسیر تحقق درآمد‌های مالیاتی مطرح است. بخش قابل توجهی از فعالیت‌های اقتصادی در ایران از شمول مالیات خارج هستند. این امر نه تنها درآمد‌های دولت را کاهش می‌دهد، بلکه باعث ایجاد نابرابری و بی‌عدالتی در نظام مالیاتی می‌شود.
همچنین فرآیند‌های پیچیده و طولانی، عدم شفافیت و استفاده از روش‌های سنتی، کارایی نظام مالیاتی را به شدت کاهش داده است. این عوامل باعث افزایش هزینه‌های اداری و کاهش انگیزه مؤدیان برای پرداخت مالیات می‌شود. از دیگر سو، بی‌اعتمادی به نحوه هزینه کرد درآمد‌های مالیاتی، یکی از عوامل اصلی کاهش تمایل به پرداخت مالیات در بین مردم است. این مسئله نشان‌دهنده نیاز به شفافیت بیشتر و پاسخگویی در نحوه مدیریت درآمد‌های مالیاتی است.
در کنار همه موارد ذکر شده، معافیت‌های مالیاتی گسترده و غیر هدفمند نیز پایه‌های مالیاتی را محدود کرده و زمینه را برای فرار مالیاتی فراهم می‌کند. این معافیت‌ها اغلب به صورت غیرشفاف و بدون ارزیابی دقیق از اثربخشی آنها اعطا می‌شوند.
در خصوص چرایی وقوع فرار مالیاتی در کشور عوامل متعددی اثرگذار هستند. به عنوان نمونه، فعالیت‌های اقتصادی غیررسمی که عموماً از دید دولت پنهان هستند، سهم قابل توجهی در فرار مالیاتی دارند. این فعالیت‌ها اغلب در بخش‌های غیرشفاف و بدون نظارت اقتصاد انجام می‌شوند. نظام مالیاتی نیز در شناسایی و ثبت‌نام همه فعالان اقتصادی با مشکلاتی رو‌به‌رو است و این مسئله باعث می‌شود که بخش قابل توجهی از درآمد‌ها و فعالیت‌های اقتصادی از دید نظام مالیاتی پنهان بماند.
فساد در نظام مالیاتی و اداری نیز، زمینه را برای فرار مالیاتی فراهم می‌کند. رشوه، تبانی و سو استفاده از قدرت، از جمله عوامل فسادزا در نظام مالیاتی هستند. از طرف دیگر عدم شفافیت در فعالیت‌های اقتصادی و مالی، امکان پنهان کردن درآمد‌ها و دارایی‌ها را افزایش می‌دهد. این مسئله باعث می‌شود که شناسایی و پیگیری فرار مالیاتی دشوار شود.
پیچیدگی قوانین و مقررات مالیاتی را نیز می‌توان به عنوان یکی از علل وقوع فرار مالیاتی مورد توجه و اشاره قرار داد چرا که امکان تفسیر‌های مختلف و فرار از پرداخت مالیات را فراهم می‌کند. این پیچیدگی‌ها اغلب به دلیل عدم هماهنگی بین قوانین و مقررات مختلف و تغییرات مکرر در آنها ایجاد می‌شوند.
برای مقابله با فرار مالیاتی و بهبود نظام مالیاتی در ایران، لازم است مجموعه‌ای از راهکارها به صورت همزمان و هماهنگ اجرا شوند. اصلاح نظام مالیاتی، گسترش پایه‌های مالیاتی، کاهش معافیت‌های مالیاتی، حذف یا کاهش معافیت‌های غیرضروری و غیر هدفمند، بهبود فرآیند‌های مالیاتی، استفاده از فناوری‌های نوین و پیاده‌سازی سیستم‌های مالیاتی هوشمند و استفاده از داده‌کاوی برای شناسایی فرار مالیاتی و استفاده از هوش مصنوعی می‌توانند به شناسایی الگو‌های فرار مالیاتی و پیشگیری از آن کمک کند.
متأسفانه، دسترسی به آمار دقیق و رسمی درباره فرار‌های مالیاتی سال گذشته امکان پذیر نیست، اما با این حال، بر اساس اظهارات برخی از مسئولان و اخباری که در طول یک سال گذشته در رسانه‌ها منتشر شده است می‌توان تخمین زد که برخی از اصناف و گروه‌های شغلی بیشتر از سایرین در معرض فرار مالیاتی قرار دارند که به شرح زیر هستند.
پزشکان و دندان‌پزشکان
به دلیل وجود درآمد‌های نقدی بالا و عدم استفاده گسترده از کارتخوان‌ها، این گروه همواره به عنوان یکی از اصناف با ریسک بالای فرار مالیاتی مطرح بوده‌اند.
وکلا
مشابه پزشکان، وکلا نیز به دلیل ماهیت شغلی خود و دریافت حق‌الوکاله‌های نقدی، امکان پنهان کردن بخشی از درآمد‌های خود را دارند.
مشاوران املاک
با توجه به رونق بازار مسکن و معاملات متعدد، مشاوران املاک نیز می‌توانند درآمد‌های قابل توجهی کسب کنند که در صورت عدم نظارت دقیق، احتمال فرار مالیاتی وجود دارد.
طلافروشان
خرید و فروش طلا به صورت نقدی و عدم ثبت دقیق معاملات، می‌تواند زمینه را برای فرار مالیاتی فراهم کند.
فروشندگان خودرو
به دلیل حجم بالای معاملات خودرو و وجود دلالان غیررسمی، این صنف نیز با چالش‌هایی در زمینه پرداخت مالیات رو‌به‌رو است.
رستوران‌ها و فست‌فود‌ها
درآمد‌های نقدی بالا و عدم ثبت دقیق فروش، می‌تواند منجر به فرار مالیاتی در این صنف شود.
طبق آخرین آمار‌هایی که از سوی سازمان امور مالیاتی و زیرمجموعه‌های متبوع آن در سال گذشته منتشر شده است و بر اساس اطلاعات آماری استخراج شده از مبارزه با فرار مالیاتی و پولشویی از تیر تا آبان‌ماه سال گذشته، ۴۳۱ مورد بازرسی مالیاتی موضوع ماده ۱۸۱ قانون مالیات‌های مستقیم انجام شده است.
شاهین مستوفی رئیس مرکز بازرسی مبارزه با فرار مالیاتی و پولشویی سازمان امور مالیاتی دی ماه سال گذشته، از شناسایی شبکه فاکتور سازی صوری شامل ۱۵ شرکت ضایعات فلزی در کشور خبر داد و گفت: برای سه شرکت در استان سمنان ۱.۵ هزار میلیارد تومان اوراق تشخیص و مطالبه مالیات و عوارض و جرایم متعلقه صادر شد و با بررسی مستندات حاصله، شبکه مبادلات ضایعات فلزی مشتمل بر ۱۵ شرکت در سطح کشور شناسایی شد که با فاکتور سازی گسترده نسبت به اعتبار سازی صوری مالیات و عوارض ارزش افزوده در سطح وسیع اقدام کرده بودند.
رئیس مرکز بازرسی، مبارزه با فرار مالیاتی و پولشویی سازمان امور مالیاتی همچنین در یک گزارش دیگر، از کشف ۴۱ میلیارد تومان فرار مالیاتی یک طلافروشی در اصفهان خبر داد و گفت: در راستای اطلاعات دریافتی مبتنی بر فرار مالیاتی یکی از مؤدیان اداره کل امور مالیاتی استان اصفهان که در زمینه خرده فروشی انواع طلای آب شده، سکه و … در حال فعالیت است، تحقیقات میدانی در این حوزه صورت گرفت و به منظور اجرای بازرسی مالیاتی موضوع ماده (۱۸۱) قانون مالیات‌های مستقیم، به محل فعالیت مؤدی مراجعه که پس از استخراج اطلاعات از سیستم مالی مورد استفاده توسط مؤدی، فرار مالیاتی وی محرز شد و براساس نتایج بررسی شده در مدت سنوات ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱ مؤدی مزبور در مجموع ۱۶۰ میلیارد تومان کتمان درآمد داشته که بر همین اساس ۴۱ میلیارد تومان مالیات و عوارض در منابع مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده از این مؤدی مورد مطالبه قرار گرفته است.
وی در گزارش دیگری اعلام کرد که تا پایان دی ماه ۱۴۰۳، بیش از ۲۲ هزار و ۶۱۴ گزارش مردمی در حوزه فرار مالیاتی دریافت شده است و در این راستا بیش از پنج هزار و ۴۰۰ بازدید میدانی از محل فعالیت اشخاص مشکوک گزارش شده به عمل آمده که منجر به شناسایی بیش از هزار فرد فاقد پرونده مالیاتی شده و هزار و ۷۲۳ مورد از گزارش‌ها نیز در مرحله درخواست استعلام تراکنش بانکی قرار گرفته است.
شناسایی ۷۷۰ میلیارد ریال فرار مالیاتی یک واحد تولید مواد سیلیکونی در استان قزوین، شناسایی فرار مالیاتی ۶۰ میلیارد ریالی یک طلافروشی در استان قزوین و شناسایی فرار مالیاتی یک واحد طلافروشی در استان گلستان به مبلغ ۴۸ میلیارد ریال از دیگر مواردی بود که در پایان سال گذشته از سوی سازمان امور مالیاتی اطلاع رسانی شد.
در نتیجه به نظر می‌رسد، اصلاح نظام مالیاتی و کاهش فرار مالیاتی در ایران، نیازمند یک رویکرد جامع و هماهنگ است که شامل اصلاح قوانین و مقررات، بهبود فرآیندها، افزایش شفافیت، مبارزه با فساد و ارتقای فرهنگ مالیاتی می‌شود. اجرای این راهکارها نیازمند اراده سیاسی قوی و همکاری همه ذی نفعان است. با اجرای این راهکارها، می‌توان به افزایش درآمد‌های مالیاتی، کاهش وابستگی به درآمد‌های نفتی و ایجاد یک نظام مالیاتی عادلانه و کارآمد دست یافت.
